Polarisatie is een begrip dat in de loop der jaren een andere betekenis heeft gekregen. Binnen de politicologie werd polarisatie in de samenleving voorheen gezien als een tegenstelling tussen opvattingen. Deze definitie bestaat nog steeds met de aanvulling dat het hierbij om ideologische polarisatie gaat. Nu wordt steeds vaker gekeken naar de wijze waarop we over elkaar denken wat affectieve polarisatie wordt genoemd. Deze benadering heeft effect op de wijze waarop we polarisatie in de samenleving tegenwoordig bekijken en analyseren. Het gaat niet langer alleen om de inhoud, maar de wijze waarop mensen zich afzetten tegen de andere partij.
Wat is polarisatie in de samenleving?
Bij mediation is er sprake van een conflict. De mediator probeert de kern van dit conflict helder te maken om zo met de betrokkenen een weg te vinden naar een oplossing. Daarbij gaat het niet alleen om de opvattingen die er heersen, maar ook de emoties die hierbij spelen. Tegenstellingen in de samenleving kunnen helpen om tot meer inzicht te komen als mediator.
Democraten en Republikeinen
In het Nederlandse politieke systeem kun je nauwelijks meer spreken van ‘links’ en ‘rechts’. Met name de jongere partijen richten zich meer op specifieke onderwerpen dan voor een politieke ideologie te strijden. Dit maakt het mogelijk om wisselende coalities te maken op basis van het onderwerp. In de Verenigde Staten is het politiek systeem veel duidelijker afgebakend met Democraten en Republieken als tegenpolen. Maar klopt deze observatie eigenlijk wel? Is polarisatie in de samenleving en politiek toegenomen?
Politieke standpunten en polarisatie
De situatie in de Verenigde Staten op dit moment lijkt zeer gepolariseerd te zijn. Toch is er geen grotere kloof ontstaan in politieke ideologieën volgens politicologen. Het voornaamste verschil is de wijze waarop mensen over elkaar denken. Het zijn niet de tegenstellingen in opvattingen die zijn toegenomen, maar het wantrouwen ten opzichte van ‘de andere zijde’. De politieke ideologie van Democraten of Republieken ligt niet verder uit elkaar, er is minder tolerantie voor andere ideeën dan voorheen. Dit reflecteert in polarisatie binnen de samenleving. De kloof wordt groter waarmee het lastiger wordt om elkaar te horen. Je kunt alleen nog schreeuwen om elkaar te verstaan en dat komt agressief binnen.
Mediation staat los van politiek, we kunnen wel leren uit polarisatie in de samenleving. We kunnen ook bevindingen uit de politicologie nemen om als mediator effectiever te handelen.
Vormen van polarisatie
Er zijn drie verschijningsvormen van polarisatie te onderscheiden:
1. Wat je denkt
Je hebt negatieve gedachten over een persoon of een groep. Er heersen mogelijk vooroordelen die niet per definitie feitelijk onderbouwd zijn.
2. Wat je voelt
Je ervaart negatieve gevoelens zoals spanning, angst, een ongemakkelijk gevoel of irritatie.
3. Wat je doet
Je kunt negatieve gedachten actief vermijden of juist het conflict aangaan. In plaats van in dialoog te treden zet je de hakken in het zand en geef je niet toe.
Het is eenvoudig om social media te nemen als voorbeeld van polarisatie in de samenleving. Op deze platformen is onenigheid namelijk een zakelijk model. Mensen zijn eerder geneigd om te reageren op berichten die negatieve gevoelens oproepen dan positieve. Het algoritme achter het platform constateert ‘engagement’ ofwel betrokkenheid en zal nog meer soortgelijke berichten vertonen.
Meer informatie is niet altijd de oplossing
Ga bij elkaar zitten, leg elkaar de situatie en zienswijze uit en het conflict wordt opgelost. Dat zou mooi zijn maar helaas werkt het vaak niet zo. Mediation gaat veel verder dan problemen op tafel leggen en uitpraten. Ook hier kunnen we weer social media als voorbeeld nemen. Polarisatie in de samenleving groeit naarmate mensen bevestigd worden in hun vooroordelen. Vroeger moest je zoeken naar deze bevestiging, nu zorgt het algoritme ervoor dat je direct berichten en personen voorgeschoteld krijgt die jouw gedachten bevestigen. Zo ontstaat er een bubbel met gelijkgestemden die alle tegenstrijdige ideeën als vijandig bestempelen. Er is een overvloed aan informatie, het is echter niet voor iedereen duidelijk dat hier een filtering is aangebracht die andere zienswijzen uitsluit.
Mediation is niet zozeer de feiten boven tafel krijgen als het verzamelen van informatie en hier de elementen uithalen die tot een oplossing kunnen leiden. Het heeft weinig zin om iedere tegenstelling uit te praten, het is veel beter om juist naar de overeenkomstige belangen op zoek te gaan. Bijvoorbeeld om een goede relatie met je kinderen na een echtscheiding tot stand te brengen.
Het groeiende monster
In het begin heb je vermoedens. Deze vermoedens worden bevestigd waardoor ze versterkt worden. Jouw mening wordt jouw gelijk, alles wat niet overeenstemt met deze opvattingen wordt tot één entiteit gevormd. Feiten zijn van minder belang, emoties des te meer. Je zoekt en vindt medestanders die jouw ideeën delen en je vindt een gemeenschappelijke vijand. Hoewel de meeste mensen voldoende intellectuele capaciteiten bezitten verliezen ze hun rationele denkvermogen wat plaats maakt voor emotioneel reageren en handelen.
Het monster kan vele gedaanten aannemen, maar bij voorkeur een duidelijk definieerbare vorm. Een politieke partij of regeringsleider bijvoorbeeld, een religieuze groep of een opvatting die niet tot de norm behoort. Het monster wordt zo groot dat de gedachte ontstaat dat je eigen ruimte en/of opvattingen in de verdrukking komen. Er komt een tegenreactie op een actie die wellicht niet eens echt bestaat.
Polarisatie als hulpmiddel
Bij ontwikkelingen in de samenleving is er sprake van een omslagpunt. De meerderheid bepaalt de norm, een kleine groep gaat tegen deze norm in. Steeds meer mensen raken overtuigd van deze nieuwe gedachte of ze nemen een neutrale positie in. Na verloop van tijd wordt de uitzondering het nieuwe normaal. De overblijvende groep die de oude norm blijft aanhangen krijgt steeds minder bijval en verliest invloed. Dit wordt ook wel de ‘vocale minderheid’ genoemd.
Om verandering in gang te zetten is er een ‘zaadje’ nodig, een aanknopingspunt dat gebruikt wordt om tot constructieve resultaten te komen. Dit is ook zichtbaar in mediation. Twee partijen lopen vast in hun onenigheid. In plaats van nader tot elkaar te komen neemt de kloof juist toe. De gevoelens worden steeds sterker terwijl de feiten steeds minder van belang zijn. De mediator neemt geen partij in, maar kan op nuchtere wijze de communicatie weer naar de feiten toe brengen. Daarbij worden meerdere fasen doorlopen: van rust, ongemak, spanning en escalatie wordt het momentum omgekeerd tot er weer rust is. En dat is de fase waarin polarisatie aangepakt kan worden.
Heb je misschien vragen naar aanleiding van dit artikel? Neem dan gerust contact met ons op.
